TΟ ΒΡΑΔΥ της 22ας Μαΐου 1963, σ’ ένα κεντρικό σταυροδρόμι της Θεσσαλονίκης (Ερμού - Βενιζέλου - Σπανδωνή - Ίωνος Δραγούμη), και στα πλαίσια μιας παράνομης αντισυγκέντρωσης εκατοντάδων παρακρατικών, δολοφονήθηκε ο βουλευτής της Αριστεράς Γρηγόρης Λαμπράκης, 51 χρόνων, ενώ έβγαινε από μια νόμιμη συγκέντρωση «Φίλων της Ειρήνης», στην οποία ήταν κύριος ομιλητής .
Επρόκειτο για μια πολιτική δολοφονία που έγινε παρουσία 180 ανδρών και αξιωματικών της Χωροφυλακής, μ’ όλη την ηγεσία παρούσα (στρατηγός Κ. Μήτσου, διευθυντής Αστυνομίας Ευθ. Καμουτσής, υποδιευθυντής Μ. Διαμαντόπουλος, διοικητής Εθνικής Ασφάλειας Κ. Δόλκας κ.ά.), κι ενώ για ένα δίωρο το σύνθημα που κυριαρχούσε από τον εσμό των παρακρατικών ήταν:- Λαμπράκη θα πεθάνεις!
Η αντίστροφη μέτρηση για τη δικτατορία των συνταγματαρχών είχε αρχίσει….
Όσο ζει ο... “πεθαμένος”!
Κώστας Παπαϊωάννου
Πήγαμε στο ΑΧΕΠΑ, εκεί είδα τον καθηγητή Οικονόμου που είχε κάνει την πρώτη επέμβαση. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον Λαμπράκη τον πήγαν καταρχήν στον Αναγνωστάκη ο οποίος ήταν εφημερεύων γιατρός σε κάποιο άλλο νοσοκομείο. Ήταν αυτός που του έκανε την πρώτη ακτινογραφία, ως ακτινολόγος, και διαπίστωσε τον κλινικό θάνατό του. Μας είπε λοιπόν ο Οικονόμου ότι έχει τελειώσει αυτή η υπόθεση και ότι ο ίδιος θέλει να κάνει μια βόλτα, να δει τα μουσεία στη Θεσσαλονίκη. Μου ‘κανε κατάπληξη η στάση του επιστήμονα. Εμείς δεν σκεπτόμαστε τίποτε άλλο παρά τον άνθρωπο που ήταν στο διπλανό δωμάτιο και πάλευε με το θάνατο... Ρίξαμε μια ματιά μέσα, είδαμε ότι είχαν βγάλει τη συσκευή με την οποία ανέπνεε, βγήκαμε κατόπιν πάλι έξω, καθίσαμε όλη την ημέρα ως το βράδυ. Θυμάμαι λοιπόν ότι επειδή η παρουσία μου είχε ερεθίσει κατά κάποιο τρόπο τους νεολαίους που με αγαπούσαν, όταν ήρθαν το επόμενο μεσημέρι να πάρουν τα στελέχη για να φάνε στο εστιατόριο, εμφανίστηκαν οι σωματοφύλακες της ΕΔΑ, κι όταν προχώρησα κι εγώ με σπρώξανε δεν με άφησαν να μπω στο ταξί. Μπήκαν και οι άλλοι και δεν διαμαρτυρήθηκαν ούτε ο Γλέζος ούτε ο Ρίτσος. Θεωρούσαν φυσικό ότι εγώ σπρώχτηκα και έμεινα μόνος μου ενώ στο απέναντι πεζοδρόμιο ήταν μαζεμένοι τραμπούκοι, αυτοί που είχαν χτυπήσει τον Λαμπράκη. Αλλά παράλληλα ήταν γεμάτο νεολαίους, που είδαν τη σκηνή, βεβαιώθηκαν ότι υπάρχει κίνδυνος να με χτυπήσουν και με πλαισίωσαν. Αυτή ήταν η πρώτη συγκέντρωση των Λαμπράκηδων. Όταν σκοτείνιασε θυμάμαι ότι άρχισαν καθισμένοι στο γρασίδι μπροστά από το ΑΧΕΠΑ να τραγουδούν τον "Επιτάφιο" του Ρίτσου σιγά-σιγά...
Μ. ΘεοδωράκηςΟ Γρηγόρης Λαμπράκης, πολιτικός και υφηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, γεννήθηκε τo 1912 στην Κερασίτσα της Τεγέας. Σπούδασε στην Ιατρική του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από τα νεανικά του χρόνια είχε ιδιαίτερη κλίση στον κλασικό αθλητισμό και ανακηρύχτηκε πολλές φορές βαλκανιονίκης στο άλμα εις μήκος.
Kατά την περίοδο της Γερμανοϊταλικής κατοχής έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση . Το 1943 ίδρυσε την "Ένωση των Ελλήνων Αθλητών" και διοργάνωσε αγώνες, από τα έσοδα των οποίων ενίσχυσε τα λαϊκά συσσίτια. Πήρε το διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και αργότερα έγινε υφηγητής της Ιατρικής Σχολής στην έδρα της Γυναικολογίας. Δραστήριος, παράλληλα διατηρούσε κλινική στην οποία δέχεται δωρεάν τους φτωχούς.
Στις εκλογές του 1961 εξελέγη βουλευτής Πειραιά με το Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος (Π.Α.Μ.Ε.). Τον ίδιο χρόνο με πρωτοβουλία του ιδρύθηκε η "Επιτροπή για την Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη". Με την ιδιότητα του ως αντιπροέδρου της έλαβε μέρος σε διεθνείς ειρηνικές εκδηλώσεις. Δέχεται πολλές φορές απειλές για τη ζωή του, αλλά συνεχίζει απτόητος τη δράση του.
Στις 21 Απριλίου 63 το κίνημα ειρήνης οργανώνει την πρώτη ειρηνιστική πορεία από το Μαραθώνα. Πρωτοστατεί ο Γ. Λαμπράκης. Η αστυνομία επεμβαίνει ανακόπτοντας την πορεία και κάνει πολλές συλλήψεις. Μεταξύ άλλων συλλαμβάνεται και ο Μ. Θεοδωράκης. Ο Λαμπράκης προστατευόμενος από τη βουλευτική του ασυλία, προχωρά θαρραλέα και φθάνει μόνος του στο τέρμα της πορείας κρατώντας ένα πλακάτ με το σύνθημα της ειρήνης. Οι αστυνομικοί στο τέλος, πέφτοντας επάνω του, τον συλλαμβάνουν.
Στις 22 Μαϊου του 1963 αμέσως μετά τη λήξη μιας συγκέντρωσης φιλειρηνιστών στη Θεσσαλονίκη, όπου ο Λαμπράκης μίλησε για την ειρήνη, ένα τρίκυκλο με επιβαίνοντες τους παρακρατικούς Ε. Εμμανουηλίδη και Σ. Γκοτζαμάνηπέφτει επάνω του. Ο Λαμπράκης τραυματίζεται θανάσιμα και αργότερα, στις 27 Μαϊου, πεθαίνει. Την επομένη γίνεται πάνδημη κηδεία του στην Αθήνα όπου 500.000 κόσμου τον συνοδεύει με συνθήματα κατά της κυβέρνησης και του παρακράτους ¨("Δημοκρατία", "ο Λαμπράκης Ζεί!"). Η δολοφονία του προκαλεί σφοδρή λαϊκή αντίδραση και αποκαλύπτει τη δράση του παρακράτους με την ανοχή της κυβέρνησης της ΕΡΕ και τη κάλυψη των αρχών. Κεντρικό ρόλο στη διαλεύκανση και στις αποκαλύψεις του ρόλου των παρακρατικών παίζουν ο ανακριτής Χ. Σαρτζετάκης και ο εισαγγελέας Π. Δελαπόρτας αντιστεκόμενοι στις ασκούμενες πιέσεις.
Η δολοφονία Λαμπράκη επιτάχυνε τις πολιτικές εξελίξεις. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αφού διερωτήθηκε «Ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;» εγκατέλειψε την πρωθυπουργία και την πολιτική τον Ιούνιο του 1963 και αποσύρθηκε στο Παρίσι. Χιλιάδες νέοι ίδρυσαν τον πολιτικό οργανισμό «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη», που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο προοδευτικό κίνημα της δεκαετίας του '60. Πρώτος γραμματέας της οργάνωσης ανέλαβε ο Μίκης Θεοδωράκης.
Η ζωή και ο θάνατος του Λαμπράκη ενέπνευσε το συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό στη συγγραφή του πολιτικού μυθιστορήματος "Ζ". Το 1969 ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς γυρίζει το βιβλίο στην ομώνυμη ταινία που γνώρισε μεγάλη απήχηση και επιτυχία και βραβεύτηκε στο φεστιβάλ των Καννών το 1969. Πρωταγωνιστούν ο Yves Montand στο ρόλο του Λαμπράκη, ο Jean-Louis Trintignant στο ρόλο του ανακριτή Σαρτζετάκη και η Ειρήνη Παπά στο ρόλο της συζύγου του Λαμπράκη.
Το βράδυ που σκοτώσαν τον Λαμπράκη,
γυρνούσα από ένα ραντεβού.
"Τι έγινε;" ρώτησε κάποιος στο λεωφορείο.
Κανείς δεν ήξερε. Είδαμε χωροφύλακες
μα δε διακρίναμε τίποτε άλλο.
Πέρασαν τρία χρόνια. Ξανακύλησα
στην ίδια αδιαφορία για τα πολιτικά.
'Ομως το βράδυ εκείνο με ενοχλεί
σα μια ανεπαίσθητη αγκίδα που δε βγαίνει:
άλλοι να πέφτουν χτυπημένοι για ιδανικά,
άλλοι να οργιάζουν με τα τρίκυκλα,
κι εγώ ανέμελος να τρέχω σε τσαΐρια.
Ντίνος Χριστιανόπουλος
(Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Κυριακάτικη Αυγή, 1 Ιανουαρίου 2005)
