Κυριακή 22 Ιουλίου 2007

Walter Benjamin

Να ανακαλύψουμε στην ανάλυση της μικρής ατομικής στιγμής το κρύσταλλο του ολικού γεγονότος.

Walter Benjamin
Φάκελος Ν

  • O Walter Benjamin, βερολινέζος διανοούμενος από τους σημαντικότερους της γενιάς του, πρωτότοκος γιος ενός εβραίου εμπόρου έργων τέχνης, γεννήθηκε στις 15 Ιουλίου 1892 στο Βερολίνο.
  • Το 1912 αρχίζει να σπουδάζει συστηματικά φιλοσοφία, γερμανική φιλολογία και ιστορία της τέχνης στα πανεπιστήμια του Φράιμπουργκ, του Βερολίνου και της Βέρνης.
  • Το 1915 ξεκινά η φιλία του με τον φιλόσοφο και Εβραϊστή Gershom Scholem.
  • Το 1918 κάνει τη γνωριμία του Ernst Blosch.
  • Το 1919 αναγορεύεται σε διδάκτορα στο πανεπιστήμιο της Βέρνης βάσει μιας λογοτεχνικο-φιλοσοφικής διατριβής με τίτλο Begriff der Kunstkritik in der deutschen Romantik.
  • Το 1923 ξεκινά στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης την εκπόνηση της διατριβής του για να αποκτήσει τον τίτλο του υφηγητή. Εκείνη την εποχή κάνει τη γνωριμία του Theodor Adorno.
  • Το 1924 αρχίζει η φιλία του με τον Bertolt Brecht.
  • Το καλοκαίρι του 1924 γνωρίζει στο Κάπρι την τρίτη μοιραία γυναίκα της ζωής του, μετά τη σύζυγό του Ντόρα Κέλνερ (Dora Kellner) και τη Γιούλα Κον (Jula Cohn). Πρόκειται για μια συνομήλική του φλογερή επαναστάτρια, κομμουνίστρια λεττονή ηθοποιό από τη Ρίγα, την Ασια Λάτσις (Asja Lacis, 1891-1979), που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο τόσο στην προσωπική όσο και στην πνευματική ζωή του και δεν έπαψε να προσανατολίζει την πορεία του, τουλάχιστον ως το 1930. Η Ασια, έχοντας σπουδάσει στη Μόσχα και γνωρίζοντας πρόσωπα και καταστάσεις στο νεοσύστατο σοβιετικό καθεστώς, γίνεται η κύρια αφορμή για τη στροφή του Benjamin προς τον μαρξισμό.
  • Το 1925 η διατριβή του Ursprung des deutschen Trauerspiels για την απόκτηση του τίτλου του υφηγητή απορρίπτεται με την αιτιολόγηση ότι ο τρόπος με τον οποίο εργάζεται δεν αντιστοιχεί στα συνήθη ακαδημαϊκά πρότυπα.
  • Αναγκάζεται να αποσύρει την εργασία του και να ακυρώσει κάθε προοπτική ακαδημαϊκής σταδιοδρομίας, ακολουθώντας πλέον τον δρόμο του ελεύθερου στοχαστή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε μια εποχή εξαιρετικής πολιτικής και οικονομικής ρευστότητας.
  • Μετά την αποτυχία της προσπάθειάς του να ακολουθήσει μια πανεπιστημιακή σταδιοδρομία στο χώρο της γερμανικής φιλολογίας, ο Benjamin εργάζεται ως δοκιμιογράφος και μεταφραστής μέχρι τον Ιούνιο του 1933, όπου εγκαταλείπει τη Γερμανία κυνηγημένος από τους Εθνικοσοσιαλιστές.
  • Την περίοδο 1926/27 παραμένει για αρκετούς μήνες στη Μόσχα. Το ταξίδι του στη Μόσχα (αρχές Δεκεμβρίου του 1926 ως τέλος του Ιανουαρίου του 1927) γίνεται εν μέρει για να συναντήσει ξανά την Ασια που νοσηλεύεται εκεί, και εν μέρει για να δει από κοντά τα έργα και τις ημέρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Εκεί αφενός συνειδητοποιεί ότι αποτελεί τον παρείσακτο τρίτο σε μια αδιέξοδη σχέση, αφετέρου το λήμμα «Γκαίτε» που είχε αναλάβει να γράψει για τη Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια απορρίπτεται αμήχανα από τους «υπεύθυνους» κριτές. Η σοβιετική καθημερινότητα δεν τον πολυενθουσιάζει, μολονότι η Μόσχα ανταποκρίθηκε κάπως στη συλλεκτική του βουλιμία (ανακάλυψε ξύλινα και πήλινα παιδικά παιχνίδια, εξαίρετα λακαρισμένα κουτιά και παλιές καρτ ποστάλ). Διαβάζει στην κυκλοθυμική Ασια πολλά αποσπάσματα από τον "Μονόδρομο", που έχει σχεδόν ολοκληρωθεί μέσα σε κλίμα νευρικής κατάρρευσης. Θα της τον αφιερώσει ανενδοίαστα: «Ο δρόμος αυτός ονομάζεται Οδός Ασια Λάτσις από το όνομα αυτής που ως μηχανικός τον διάνοιξε μέσα στον συγγραφέα». Κατά τη δίχρονη παραμονή της στο Βερολίνο (1928-1930) η Ασια θα ζήσει και πάλι για λίγο με τον Benjamin, θα του γνωρίσει τον Μπρεχτ, θα γίνει η αφορμή να λήξει και επισήμως μια κακοφορμισμένη σχέση (το διαζύγιο με την Ντόρα βγαίνει κακήν κακώς το 1930), αλλά ξέρουν και οι δύο ότι ο μονόδρομος δεν έχει επιστροφή.
  • Όταν ο Χίτλερ καταλαμβάνει την εξουσία το 1933, ο Benjamin εγκαταλείπει τη Γερμανία και αυτοεξορίζεται στο Παρίσι, όπου ζει σε πολύ φτωχικές συνθήκες. Έχει ήδη μεταφράσει Μποντλέρ και Προυστ και είναι απόλυτα εξοικειωμένος με τη γαλλική πνευματική κουλτούρα.
  • Μετά την κατάληψη του Παρισιού από τα γερμανικά στρατεύματα, ο Benjamin αποφασίζει να μεταναστεύσει στη Νέα Υόρκη. Καθώς η κυβέρνηση του Βισσί αρνείται να του δώσει άδεια εξόδου από τη Γαλλία, επιχειρεί να δραπετεύσει και να περάσει μέσω των Πυρηναίων στην Ισπανία. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1940 απαγορεύεται στον Benjamin και σε μία ομάδα προσφύγων η είσοδος στην Ισπανία. Αυτοκτονεί την ίδια ημέρα στα γαλλοισπανικά σύνορα καταδιοκώμενος από τους ναζί.
  • Το έργο του, που γράφτηκε, κυρίως, την τελευταία δεκαετία της ζωής του κάτω από δύσκολες και πιεστικές συνθήκες, σώζεται, κατά κύριο λόγο, αποσπασματικά. Η επιθυμία του να ολοκληρώσει το μεγάλο του έργο, γνωστό εκ των υστέρων ως «Passagenwerk», παρέμεινε ανεκπλήρωτη!
  • Σε αντίθεση με τη σημερινή εκτίμηση που απολαμβάνουν τα θεωρητικά γραπτά του και τον εντυπωσιακό τους όγκο, ελάχιστα είδαν το φως της δημοσιότητας εν όσω ήταν στη ζωή. Οι φίλοι και συνομιλητές του Αντόρνο και Σόλεμ. που διείδαν τη σκέψη του, ανέλαβαν να εκδώσουν το έργο του. Ο ίδιος ο Benjamin, όμως, υπογράμμιζε στα "Δοκίμια για την Τέχνη", η μεταθανάτια ιστορία ενός έργου μεταβάλλει διαρκώς και την ίδια την προϊστορίατου.
  • Στον συλλογικό τόμο "Βάλτερ Μπένγιαμιν εικόνες και μύθοι της νεωτερικότητας", που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, η επιμελήτρια Αγγελική Σπυροπούλου αναφέρει χαρακτηριστικά: Για τον Μπένγιαμιν, η πολιτική προέχει της ιστορίας. η ριζοσπαστικοποίηση της ιστοριογραφικής μεθοδολογίας εξυπηρετείτην κριτική που ασκεί στη νεωτερκότητα ως προς τους ανομολόγητους μύθους που τη διακρίνουν καταστατικά... Προειδοποεί ο Μπένγιαμιν ότι η ρήξη με την παράδοση και το παρελθόν δεν συνεπάγεται πραγματική πρόοδο, όπως αρέσκεται να κυρήττει, αλλά μάλλον δημιουργεί μια ψευδαίσθηση προόδου που δημιουργείται απλώς από τις ανανεούμενες μορφές εμπορευμάτων και τεχνολογίας, και εδράζεται σε μια γραμμική σύλληψη του ιστορικού χρόνου.

Τίτλοι στη βάση ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ:

  • (2005) Τα παιδικά χρόνια στο Βερολίνο το χίλια εννιακόσια , Άγρα
  • (2004) Walter Benjamin: Προμήνυμα κινδύνου , Πλέθρον
  • (2004) Μονόδρομος , Άγρα
  • (1999) Δοκίμια φιλοσοφίας της γλώσσας , Νήσος
  • (1994) Σαρλ Μπωντλαίρ, ένας λυρικός στην ακμή του καπιταλισμού , Αλεξάνδρεια
  • (1993) Περί βιβλιοθηκών , Άγρα
  • (1992) Για το χασίς , Πλέθρον
  • (1986) Ανατομία του αστυνομικού μυθιστορήματος , Άγρα
  • (1978) Δοκίμια για την τέχνη , Κάλβος
  • (1972) Δοκίμια για το Μπρεχτ , Πύλη

    • Για τον Benjamin
    H μέρα, με την οποία τίθεται σε ισχύ ένα ημερολόγιο, λειτουργεί σαν ιστορικός συμπυκνωτής του φιλμ του χρόνου. Και είναι ουσιαστικά εκείνη η μέρα, που επανέρχεται ολοένα, με τη μορφή των εορτών, ημερών ανάμνησης...
    Walter Benjamin
    Θέσεις για τη Φιλοσοφία της Ιστορίας, σελ. 52
    Ουτοπία 1983

    Το σπουδαίοτερο, που έχει να πει κανείς, δεν αναγγέλεται πάντοτε μεγαλόφωνα. Κι ακόμη και μέσα στην απόλυτη ησυχία δεν το εμπιστεύεται πάντοτε, στον πιο έμπιστο, στο στενότερο φίλο, πάντοτε σ αυτόν, που είναι έτοιμος να δεχτεί με τη μεγαλύτερη αφοσίωση την εξολομόγηση.
    Walter Benjamin
    Για την εικόνα του Προυστ, σελ.86
    Ουτοπία 1983
    Η ιστορία δεν είναι απλά μια επιστήμη, και κυρίως, μια μορφή μνήμης. Ό,τι η επιστήμη "παγίωσε" η ιστορία θα το αλλάξει.
    Walter Benjamin
    Φάκελος Ν
    Η αγάπη για την πόρνη είναι η αποθέωση της ταύτισης με το εμπόρευμα.
    Walter Benjamin
    Das Passagen Werk
    Taschenbuch, σελ. 575


    Η πόλη είναι ακόμη κι αυτό: μια λωρίδα από φως που περνάει κάτω από τη χαραμάδα της πόρτας σε ένα παιδικό δωμάτιο μια βραδιά που οι μεγάλοι διασκεδάζουν.
    Walter Benjamin
    One-Way Street and Other Writings
    Verso, σελ. 330
    Αναρτήθηκε από στις
    Ετικέτες