Αλμπέρτο Καέιρο
Ασύνδετα Ποιήματα
Όταν θα ξαναδώ την άνοιξη
Μπορεί πια να μη βρίσκομαι σ’ αυτό τον κόσμο.
Και τι δεν θα’ δινα για να’ ναι η άνοιξη άνθρωπος
Και να μπορώ να σκέφτομαι πως θα ’κλαιγε
Γιατί έχασε το μοναδικό της φίλο.
Αλλά η άνοιξη δεν είναι κάποιο πράγμα:
Είναι ένας τρόπος του λέγειν.
Μήτε τα άνθη ξανάρχονται, μήτε τα πράσινα φύλλα.
Καινούργια είναι τα άνθη, καινούργια τα πράσινα φύλλα
Άλλες οι γλυκές μέρες.
Τίποτα δεν επιστρέφει, τίποτα δεν επαναλαμβάνεται, γιατί όλα είναι πραγματικά.
*
Αν σαν έρθει η άνοιξη,
Έχω ήδη πεθάνει
Τα λουλούδια το ίδιο θα ανθίσουν
Και τα δέντρα το ίδιο πράσινα θα’ ναι με την περασμένη άνοιξη.
Η πραγματικότητα δεν με χρειάζεται.
Αισθάνομαι χαρά απέραντη
Σαν σκέφτομαι πως ο θάνατός μου δεν έχει σημασία καμιά.
Αν ήξερα πως αύριο θα πεθάνω
Και η άνοιξη θα’ ρχόταν μεθαύριο
Θα πέθαινα ευτυχής, γιατί θα’ ρχόταν μεθαύριο.
Αν τότε είναι η ώρα της, στην ώρα της δεν πρέπει να’ ρθει;
Χαίρομαι που όλα είναι πραγματικά και καθώς πρέπει
Και χαίρομαι γιατί έτσι θα ήταν, ακόμη κι αν δεν χαιρόμουν.
Γι αυτό αν πεθάνω τώρα, θα πεθάνω ευχαριστημένος,
Γιατί όλα είναι πραγματικά και καθώς πρέπει.
Μπορούν στα λατινικά να προσεύχονται πάνω απ’ το φέρετρό μου, αν τους αρέσει.
Κι αν τους αρέσει, ας χορεύουν κι ας τραγουδούν ολόγυρά του.
Δεν έχω προτιμήσεις για όταν πια δεν θα μπορώ να έχω προτιμήσεις.
Ότι γίνει, όταν θα γίνει, θα είναι αυτό που είναι.
*
Αν σαν πεθάνω, θελήσουν να γράψουν τη βιογραφία μου,
Τίποτα πιο απλό.
Έχει μόνο δυο ημερομηνίες –της γέννησης και του θανάτου μου.
Ανάμεσα στη μια και την άλλη όλες οι μέρες είναι δικές μου.
Είμαι εύκολος στον ορισμό μου.
Έζησα σαν καταραμένος.
Αγάπησα τα πράγματα χωρίς καμία συναισθηματικότητα.
Ποτέ δεν είχα επιθυμία που δεν μπόρεσα να πραγματοποιήσω, γιατί δεν τυφλώθηκα ποτέ.
Ακόμη και το ακούω ήταν πάντα για μένα συνοδευτικό του βλέπω.
Κατάλαβα ότι τα πράγματα είναι πραγματικά και διαφορετικά όλα μεταξύ τους.
Το κατάλαβα με τα μάτια, ποτέ με τη σκέψη.
Αν το καταλάβαινα με τη σκέψη θα ήταν σαν να τα ’βρισκα όλα ίδια.
Μια μέρα με τύλιξε ο ύπνος σαν οποιοδήποτε παιδί.
Έκλεισα τα μάτια και κοιμήθηκα.
Πέραν αυτού, είμαι ο μοναδικός ποιητής της Φύσης.
Fernando Pessoa
Fernando Pessoa
ΠεσσόΑ-Ω
ανθολόγηση: Μαρία Παπαδήμα
επιμέλεια: Μαρία Παπαδήμα
Εξάντας, 2008
Fernando Pessoa, Πορτογάλος ποιητής, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας (1888-1935). Τα περισσότερα από τα έργα του δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατό του. Εκτός από τα έργα που υπέγραφε με το όνομά του (το "ορθώνυμό" του), χρησιμοποίησε μια σειρά από "ετερώνυμα" (τα πιο γνωστά: Alvaro de Campos, Ricardo Reis και Alberto Caeiro, στον χώρο της ποίησης, Bernardo Soares στον χώρο της πεζογραφίας - ο συγγραφέας του "Βιβλίου της ανησυχίας"). Σε μια βιβλιογραφία του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Παρουσία" ("Presenca"), το 1928, ο ίδιος ο ποιητής σημειώνει: "Τα έργα του Fernando Pessoa ανήκουν σε δύο κατηγορίες, που ονομάζουμε ορθώνυμα και ετερώνυμα έργα. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ανώνυμο ή για ψευδώνυμο, γιατί δεν πρόκειται γι αυτό. Στην περίπτωση του ψευδώνυμου, το έργο είναι του δημιουργού προσωπικά, αλλά υπογεγραμμένο μ' ένα όνομα που δεν είναι το δικό του· το ετερώνυμο έργο είναι του δημιουργού έξω από το πρόσωπό του, είναι μια πλήρης προσωπικότητα, που έπλασε ο ίδιος, όπως θα ήταν τα λόγια ενός προσώπου σ' ένα δράμα του". Ο Pessoa θεωρείται ένας από τους ριζικότερους ανανεωτές της σύγχρονης λογοτεχνίας στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ο Alberto Caeiro γεννήθηκε το 1889 και πέθανε το 1915, φυματικός. Γεννήθηκε στη Λισαβόνα, αλλά έζησε στην εξοχή. Δεν είχε επάγγελμα και σχεδόν καμία παιδεία. Τέλειωσε μόνο το Δημοτικό. Ηταν μεσαίου αναστήματος, ανοιχτόξανθος, με γαλάζια μάτια. Εχασε από πολύ νωρίς τον πατέρα του και τη μητέρα του και ζούσε από κάποια μικρά εισοδήματα, με μια γριά θεία του, αδελφή της γιαγιάς του.
Ως ποιητική ιδιοσυγκρασία είναι, εκ πρώτης όψεως, ο πλέον απομακρυσμένος από τον δημιουργό του, ο οποίος στο πρόσωπό του αναγνωρίζει τον Δάσκαλο όλων. Παγανιστής, πανθεϊστής, το βλέμμα του περιφέρεται στην επιφάνεια των πραγμάτων χωρίς να διεισδύει στο βάθος τους, γιατί το βάθος δεν υπάρχει. Η ποίησή του έχει αποκηρύξει τα χαρακτηριστικά του είδους, τη συγκίνηση, την έμπνευση, τα καλολογικά στοιχεία, το μέτρο, τις εικόνες, και αρέσκεται στην ταυτολογία ή στον διά της αρνήσεως ορισμό των πραγμάτων. Ο φύλακας των κοπαδιών, που δεν είναι κοπάδια αλλά σκέψεις, όπως και τα Ασύνδετα ποιήματά του δηλώνουν την ηρεμία, την ικανοποίηση του ποιητή να υπάρχει φυσικά, ως μέρος του Σύμπαντος, να ζει με τον τρόπο των δέντρων και των φυτών, χωρίς μεταφυσικές αγωνίες. Ωστόσο αυτή η «απλοϊκή» προσέγγιση του «βουκολικού» ποιητή είναι το αποτέλεσμα μιας ασκητικής επίπονης και απολύτως συνειδητής, όπου αποβάλλεται το περιττό, η παιδεία, το ένδυμα, για να μείνει μόνο το «βλέμμα γυμνό σαν ηλιοτρόπιο».
ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΠΑΠΑΔΗΜΑ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ τ.χ. 507, 13/06/2008
Η γένεση των ετερωνύμων μου οφείλεται στο έντονο στοιχείο υστερίας που με χαρακτηρίζει. Δεν ξέρω αν είμαι απλώς υστερικός, ή αν είμαι, πιο συγκεκριμένα, υστερικονευρασθενής. Κλίνω προς τη δεύτερη αυτή υπόθεση, γιατί παρατηρώ στον εαυτό μου φαινόμενα αβουλίας τα οποία δεν εντάσσονται στην κλινική εικόνα των συμπρωμάτων της καθαρής υστερίας. Πάντως, η πνευματική γένεση των ετερωνύμων μου οφείλεται στη φυσική και διαρκή μου τάση προς την αποπροσωποποίηση και την προσποίηση.
Αυτά τα φαινόμενα - ευτυχώς για μένα και για τους άλλους - λαμβάνουν χώρα στη σφαίρα του πνεύματος, δηλαδή δεν εκδηλώνονται στην πρακτική πλευρά της ζωής μου, προς τα έξω, και στην επαφή μου με τους άλλους. Εκρήγνυνται μέσα μου και τα ζώ μόνος με τον εαυτό μου. Αν ήμουν γυναίκα - στις γυναίκες η υστερία εκδηλώνεται με κρίσεις και άλλα παρόμοια φαινόμενα - κάθε ποίημα του Άλβαρο ντέ Κάμπος (ο πιο υστερικά υστερικός του εαυτού μου) θα αναστάτωνε τη γειτονιά. Αλλά είμαι άντρας - και στους άντρες η υστερία εκδηλώνεται κυρίως στο πνεύμα τους και όλα καταλήγουν στη σιωπή και την ποίηση…
Στη συνέχεια μέσα μου εμφανίστηκε κάποιος στον οποίο έδωσα πάραυτα το όνομα του Άλμπέρτο Καέιρο. Θα μου συγχωρέσετε το παράλογο της φράσης: εμφανίστηκε μέσα μου ο δάσκαλος μου. Αυτή ήταν η άμεση αίσθηση που ένιωσα. Σε τέτοιο βαθμό, που μόλις έγραψα αυτά τα τριάντα και πλέον ποιήματα, πήρα αμέσως άλλο χαρτί και έγραψα, πάλι χωρίς διακοπή, τα εξής ποιήματα που συνθέτουν την Πλάγια βροχή του Φερνάντο Πεσσόα Αλμπέρτο Καέιρο στον Φερνάντο Πεσσόα μόνο. Ή, μάλλον, ήταν η αντίδραση του Φερνάντο Πεσσόα για την ανυπαρξία του ως Αλμπέρτο Καέιρο.
Fernando Pessoa
μτφ: Μαρία Παπαδήμα
