Υπάρχουν ορισμένα βιβλία, τα οποία αντιμετωπίστηκαν με οργή από τα συντηρητικά κομμάτια μιας κοινωνίας, επειδή «προσέβαλαν» τα ήθη, τις αξίες, το πολιτικό και κοινωνικό status quo, επειδή προκάλεσαν την ηθική. Αλλες πάλι φορές γιατί απλά οι συγγραφείς τους τόλμησαν να γράψουν όσα η κοινωνία δεν μπορούσε καν να φανταστεί ή δεν ήθελε να φανταστεί.
Τα «απαγορευμένα» της λογοτεχνίας, από το TVXSΟ εραστής της λαίδης Τσάτερλι, D.H.Lawrence
προκάλεσε σκάνδαλο και η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε για πολλά χρόνια στην Αγγλία και στις Η.Π.Α. Πρώτη έκδοση στη Φλωρεντία το 1928, αλλά το 1960 επίσημα στη Βρετανία καθώς κυκλοφόρησε από ιδιωτική έκδοση τον Inky Stephensen's Mandrake Press το 1929.
"Μένοντας απαγορευμένο για πολλά χρόνιαστην Αγγλία κυκλοφόρησε τελικά το 1960- το μυθιστόρημα του Λώρενς σχεδόν απορροφήθηκε από τη σκανδαλολογία που το περιέβαλλε και ο ανατρεπτικός έρωτας του θεματικού του πυρήνα κινδύνευσε να χάσει στη συνείδηση των αναγνωστών- και μάλλον όχι μόνον - και την ανατρεπτική του λειτουργία, και τις τυχόν συμβολικές του προεκτάσεις, αλλά και τις εννοιολογικές συνιστώσες που τον «έδεναν» με το αφηγηματικό αλλά και κοινωνικό του περιβάλλον. Η ικμάδα και η ρώμη της διαμαρτυρίας χάθηκαν και ο «Εραστής της Λαίδης Τσάτερλι» συρρικνώθηκε στα μέτρα της σκανδαλολογικής φήμης του, σ΄ ένα τολμηρό ή ηδονοβλεπτικό αφήγημα. Κλισέ που παγιώθηκε όταν στη δεκαετία του ΄80 μεταφέρθηκε στην οθόνη με πρωταγωνίστρια τη Σύλβια Κρίστελ και με όλον τον μετωνυμικό αισθησιασμό μιας Εμμανουέλας!"
Το γυμνό γεύμα, William S. Burroughs
Tο 1959 ο Γάλλος εκδότης Zαν Γιροντιάς εκδίδει το βιβλίο σε 10.000 αντίτυπα, και το 1962 εκδίδεται στην Aμερική, όπου όμως, παρά τις 8.000 πωλήσεις, οι υπεύθυνοι του εκδοτικού οίκου Grove Press συλλαμβάνονται και όσα αντίτυπα έχουν απομείνει κατάσχονται από τις Aρχές. Tρία χρόνια αργότερα ξεκινά η περίφημη δίκη του «Γυμνού γεύματος». Aνάμεσα στους μάρτυρες υπεράσπισης ο Nόρμαν Mέιλερ. Στις 7 Iουλίου 1966, το Aνώτατο Δικαστήριο της Mασαχουσέτης αποφασίζει να επιτρέψει την κυκλοφορία του βιβλίου, και με την ιστορική αυτή απόφαση σημειώνεται το τέλος της λογοκρισίας στις HΠA, σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία.
Το 1954 ο Oυίλιαμ Mπάροουζ γράφει το πρώτο σχέδιο του «Γυμνού γεύματος», με τίτλο «Interzone». Bρίσκεται στην Tαγγέρη, εθισμένος στην ηρωίνη, σε κατάσταση πλήρους παρακμής. Tο 1956 εισάγεται σε ειδική κλινική αποτοξίνωσης στο Λονδίνο και λίγο αργότερα, επιστρέφει στην αγαπημένη του Tαγγέρη για να συνεχίσει να επεξεργάζεται το ετερόκλητο, πολυσχιδές υλικό του «Γυμνού γεύματος». Oταν το 1957 δέχεται την επίσκεψη του Γκίνσμπεργκ και άλλων φίλων, στρώνονται όλοι στη δουλειά: μέσα σε δύο μήνες καθαρογράφουν περίπου 200 σελίδες από το μυθιστόρημα. Tον οριστικό τίτλο τον δίνει ο Kέρουακ: «Γυμνό γεύμα... Eκείνη η παγωμένη στιγμή που σταματάς για να κοιτάξεις τι βρίσκεται στην άκρη του πιρουνιού σου». Kαι, βέβαια, αυτό που βλέπεις δεν είναι καθόλου ωραίο.
Tο 1959 ο Γάλλος εκδότης Zαν Γιροντιάς εκδίδει το βιβλίο σε 10.000 αντίτυπα, και το 1962 εκδίδεται στην Aμερική, όπου όμως, παρά τις 8.000 πωλήσεις, οι υπεύθυνοι του εκδοτικού οίκου Grove Press συλλαμβάνονται και όσα αντίτυπα έχουν απομείνει κατάσχονται από τις Aρχές. Tρία χρόνια αργότερα ξεκινά η περίφημη δίκη του «Γυμνού γεύματος». Aνάμεσα στους μάρτυρες υπεράσπισης ο Nόρμαν Mέιλερ. Στις 7 Iουλίου 1966, το Aνώτατο Δικαστήριο της Mασαχουσέτης αποφασίζει να επιτρέψει την κυκλοφορία του βιβλίου, και με την ιστορική αυτή απόφαση σημειώνεται το τέλος της λογοκρισίας στις HΠA, σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία.
Το 1954 ο Oυίλιαμ Mπάροουζ γράφει το πρώτο σχέδιο του «Γυμνού γεύματος», με τίτλο «Interzone». Bρίσκεται στην Tαγγέρη, εθισμένος στην ηρωίνη, σε κατάσταση πλήρους παρακμής. Tο 1956 εισάγεται σε ειδική κλινική αποτοξίνωσης στο Λονδίνο και λίγο αργότερα, επιστρέφει στην αγαπημένη του Tαγγέρη για να συνεχίσει να επεξεργάζεται το ετερόκλητο, πολυσχιδές υλικό του «Γυμνού γεύματος». Oταν το 1957 δέχεται την επίσκεψη του Γκίνσμπεργκ και άλλων φίλων, στρώνονται όλοι στη δουλειά: μέσα σε δύο μήνες καθαρογράφουν περίπου 200 σελίδες από το μυθιστόρημα. Tον οριστικό τίτλο τον δίνει ο Kέρουακ: «Γυμνό γεύμα... Eκείνη η παγωμένη στιγμή που σταματάς για να κοιτάξεις τι βρίσκεται στην άκρη του πιρουνιού σου». Kαι, βέβαια, αυτό που βλέπεις δεν είναι καθόλου ωραίο.
Tο 1959 ο Γάλλος εκδότης Zαν Γιροντιάς εκδίδει το βιβλίο σε 10.000 αντίτυπα, και το 1962 εκδίδεται στην Aμερική, όπου όμως, παρά τις 8.000 πωλήσεις, οι υπεύθυνοι του εκδοτικού οίκου Grove Press συλλαμβάνονται και όσα αντίτυπα έχουν απομείνει κατάσχονται από τις Aρχές. Tρία χρόνια αργότερα ξεκινά η περίφημη δίκη του «Γυμνού γεύματος». Aνάμεσα στους μάρτυρες υπεράσπισης ο Nόρμαν Mέιλερ. Στις 7 Iουλίου 1966, το Aνώτατο Δικαστήριο της Mασαχουσέτης αποφασίζει να επιτρέψει την κυκλοφορία του βιβλίου, και με την ιστορική αυτή απόφαση σημειώνεται το τέλος της λογοκρισίας στις HΠA, σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία.
Φαρενάιτ 451, Ray Bradbury
1984, George Orwell
Το "Φαρενάιτ 451" μαζί με το "1984" του Όργουελ και τον "Θαυμαστό νέο Κόσμο" του Χάξλεϋ, αποτελούν μιαν άτυπη τριλογία που αναφέρεται στον ολοκληρωτισμό ενός μέλλοντος ελεγχόμενου από τα τηλεοπτικά μέσα και μια κατασταλτική πολιτική στο όνομα του "κοινού καλού". Το πρώτο απαγορεύτηκε σε διάφορες Αμερικανικές πολιτείες και σε σχολεία ανά τον κόσμο, ενώ το δεύτερο απαγορεύτηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1950, αλλά και στις ΗΠΑ και την Μεγάλη Βρετανία κατά τη διάρκεια της κρίσης των πυραύλων στη Κούβα.
Λολίτα, Vladimir Nabokov
Μπορεί το 1955, όταν εκδόθηκε για πρώτη φορά να απαγορεύτηκε προδωρινά. η αίσθηση όμως που προκάλεσε ήταν τέτοια, ώστε καθιέρωσε τον Ναμπόκοφ ως έναν από τους πιο πρωτότυπους συγγραφείς του 20ού αιώνα.
Μαντάμ Μποβαρύ, Gustave Flaubert
Η δημοσίευση της Μαντάμ Μποβαρύ προκάλεσε σκάνδαλο, γιατί θεωρήθηκε ότι προσέβαλε τα δημόσια ήθη και τη θρησκεία. Στην πραγματικότητα όμως, καταδίκαζε «αθόρυβα» τη διανοητική στασιμότητα και την υποκρισία της αστικής κοινωνίας της εποχής, μεταφέροντας την αίσθηση ενός κόσμου ρηχού, πληκτικού και ματαιόδοξου. Στον Flaubert ασκήθηκε δίωξη, απαγορεύτηκε το έργο του, αλλά αθωόθηκε το 1857
Επικίνδυνες σχέσεις, Pierre Choderlos de Laclos
Οι "Επικίνδυνες σχέσεις" του Pierre Choderlos de Laclos πρωτοεκδόθηκαν στο Παρίσι το 1782. Η κοινωνία αντιμετώπισε το γεγονός ως σκάνδαλο. Η πρώτη έκδοση εξαντλήθηκε σε μερικές μέρες καθώς και επόμενες εκδόσεις. Ένα αντίτυπο, χωρίς τίτλο στο εξώφυλλο, βρέθηκε αργότερα στα προσωπικά υπάρχοντα της Μαρίας Αντουανέττας. Η κυκλοφορία τους επιτράπηκε επί Λουδοβίκου ΙΣΤ' και των διαφόρων επαναστατικών κυβερνήσεων που ακολούθησαν. Απαγορεύτηκε μόνο με την κατηγορία του "επικίνδυνου" το 1825, επί κυβερνήσεως του Καρόλου Ι', μαζί με τα έργα του Βολταίρου, του Ρουσώ, του Μοντεσκιέ και του Μπωμαρσαί.
Η απαγόρευση ίσχυσε ουσιαστικά σ' όλον τον 19ο αιώνα. Δεν είναι παράξενο που μόνο ο Baudelaire, ο "καταραμένος ποιητής", το υποστήριξε, αν και δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη μελέτη του για το βιβλίο. Οι "Επικίνδυνες σχέσεις" χαρακτηρίστηκαν ως "έργο εξοργιστικής ανηθικότητας", "βιβλίο άξιο θαυμασμού και κατάρας", ο συγγραφέας τους θεωρήθηκε ότι "επειδή σκιαγραφούσε τέρατα, έπρεπε να είναι τέρας ο ίδιος". Στον αιώνα μας το βιβλίο απέκτησε μεγάλη κριτική εκτίμηση και δημοτικότητα, αν και η ιδέα του "κινδύνου" και του σκανδάλου παρέμεινε. Τα τελευταία χρόνια γυρίστηκαν ταινίες -του Roger Vadim το 1959, του Stephen Frears και του Milos Forman το 1988-1989.
Ο Ανατολικογερμανός συγγραφέας Heiner Muller έγραψε το "Κουαρτέτο", θεατρικό έργο με βάση τις "Επικίνδυνες σχέσεις"
Ο ηγεμόνας, Niccolo Machiavelli
Η απαγόρευση ίσχυσε ουσιαστικά σ' όλον τον 19ο αιώνα. Δεν είναι παράξενο που μόνο ο Baudelaire, ο "καταραμένος ποιητής", το υποστήριξε, αν και δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει τη μελέτη του για το βιβλίο. Οι "Επικίνδυνες σχέσεις" χαρακτηρίστηκαν ως "έργο εξοργιστικής ανηθικότητας", "βιβλίο άξιο θαυμασμού και κατάρας", ο συγγραφέας τους θεωρήθηκε ότι "επειδή σκιαγραφούσε τέρατα, έπρεπε να είναι τέρας ο ίδιος". Στον αιώνα μας το βιβλίο απέκτησε μεγάλη κριτική εκτίμηση και δημοτικότητα, αν και η ιδέα του "κινδύνου" και του σκανδάλου παρέμεινε. Τα τελευταία χρόνια γυρίστηκαν ταινίες -του Roger Vadim το 1959, του Stephen Frears και του Milos Forman το 1988-1989.
Ο Ανατολικογερμανός συγγραφέας Heiner Muller έγραψε το "Κουαρτέτο", θεατρικό έργο με βάση τις "Επικίνδυνες σχέσεις"
Ο ηγεμόνας, Niccolo Machiavelli
Ηγεμών (κατά Μακιαβέλλι): Ενας μονάρχης πρέπει να έχει την φήμη ότι είναι γενναιόδωρος [να έχει την φήμη- όχι να είναι, δηλαδή να δείχνει ότι δίνει συνέχεια γιατί αν όντως δίνει θα κινδυνεύει άμεσα]. Ακόμα ότι πρέπει να είναι πολύ σκληρός όταν τιμωρεί κάποιον, παρά να είναι ελεήμων. Οτι θα πρέπει να μάθει πώς να εξαπατά όταν αυτό εξυπηρετεί τους σκοπούς του. Όταν όμως πρέπει να εξαπατήσει, δεν πρέπει να φαίνεται ότι εξαπατά. Εν αντιθέσει πρέπει πάντα να επιδεικνύει [να δείχνει ότι έχει - όχι απαραίτητα να έχει] πέντε συγκεκριμένες αρετές : έλεος, ειλικρίνεια, ανθρωπιά, ακεραιότητα και θρησκευτικότητα. Τέλος, ότι ο μόνος τρόπος για να μην ανατραπεί , ο ηγεμών, από την εξουσία του, είναι να μην γίνει μισητός.
Ο Πάπας απαγόρευσε το έργο του καθώς συγκρούονταν με τις χριστιανικές πεποιθήσεις ενώ γα αιώνες το έργο του αντιμετωπίστηκε αρνητικά.
Αποχαιρετισμός στα όπλα, Ernest Hemingway
Το 1918 ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ πήγε "στον πόλεμο που θα έβαζε τέλος σε όλους τους πολέμους". Κατατάχθηκε ως εθελοντής τραυματιοφορέας στα ασθενοφόρα, τραυματίστηκε και παρασημοφορήθηκε. Από τις εμπειρίες του αυτές γεννήθηκε αυτό το μυθιστόρημα, που πολλοί θεωρούν ως το αριστούργημά του. Σ' αυτό αναπλάθει με τρόπο απόλυτα πειστικό το φόβο, τη συντροφικότητα, το θάρρος του νεαρού Αμερικανού εθελοντή και των ανδρών και γυναικών που γνωρίζει στην Ιταλία.
Πέρα όμως και ανεξάρτητα από τα καθαρά αυτοβιογραφικά στοιχεία που περιέχονται στο βιβλίο του αυτό, το μυθιστόρημα σφύζει από πάθος και συγκλονιστικά συναισθήματα, που βρίσκουν το ιδεώδες σκηνικό τους στην Ιταλία, στα ταραγμένα και αδυσώπητα χρόνια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
Πέρα όμως και ανεξάρτητα από τα καθαρά αυτοβιογραφικά στοιχεία που περιέχονται στο βιβλίο του αυτό, το μυθιστόρημα σφύζει από πάθος και συγκλονιστικά συναισθήματα, που βρίσκουν το ιδεώδες σκηνικό τους στην Ιταλία, στα ταραγμένα και αδυσώπητα χρόνια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
Είχε απαγορευθεί σε ορισμένες Αμερικανικές πολιτείες για το λεπτομερές σεξουαλικό περιεχόμενο του αλλά και στην Ιταλία, για την περιγραφή την οποία κάνει σχετικά με την συντριβή και υποχώρηση των ιταλικών στρατευμάτων στην μάχη του Καπορέτο.
Οι 120 μέρες των Σοδόμων, Marquis De Sade
Τη χρονιά του γάμου του φυλακίζεται στη Βενσέν με βασιλική διαταγή, με τη κατηγορία έκλυτων ηθών, για όργια σ' ένα πορνείο. Φυλάκιση που θα εγκαινιάσει μια μακρά σειρά εγκλεισμών σε φυλακές ή άσυλα για φρενοβλαβείς, η οποία θα διαρκέσει 30 από τα 74 χρόνια του βίου του.
Στη φυλακή της Βαστίλης, λίγα χρόνια πριν την έκρηξη της Γαλλικής Επανάστασης, αρχίζει τη συγγραφή των "120 μερών στα Σόδομα" (1785) -όπως το ξέρουμε σήμερα-, πάνω σ' ένα ρολό χαρτί μήκους 12 μέτρων.
Θεωρήθηκε ένα από τα πιο προκλητικά βιβλία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, απαγορεύτηκε πολλές φορές.
"Ο τρόπος σκέψης μου είναι το αποτέλεσμα των στοχασμών μου. Είναι κομμάτι της εσώτερης ύπαρξής μου, του τρόπου που είμαι φτιαγμένος. Για το σύστημά μου, το οποίο αποδοκιμάζετε, είναι επίσης η μέγιστη παρηγοριά στη ζωή μου, η πηγή της ευτυχίας μου. Σημαίνει περισσότερα για μένα απ' ότι η ίδια μου η ζωή"
έγραφε ο ίδιος στη σύζυγό του το Νοέμβριο του 1783
Ο τελευταίος πειρασμός, Νίκος Καζαντζάκης
Κατηγορήθηκε ως ιερόσυλος, με βάση αποσπάσματα του Kαπετάν Mιχάλη και ολόκληρου του Τελευταίου Πειρασμού (1953), ο οποίος δεν είχε ακόμα κυκλοφορήσει στην Ελλάδα. Το 1954 η Ιεαρά Σύνοδος με έγγραφό της ζητούσε από την κυβέρνηση την απαγόρευση των βιβλίων του[. Ο ίδιος ο Καζαντζάκης, απαντώντας στις απειλές της εκκλησίας για τον αφορισμό του, έγραψε σε επιστολή του:
«Μου δώσατε μια κατάρα, Άγιοι Πατέρες, σας δίνω μια ευχή: Σας εύχομαι να 'ναι η συνείδησή σας τόσο καθαρή όσο η δική μου και να 'στε τόσο ηθικοί και θρήσκοι όσο είμαι εγώ».
Τελικά η Εκκλησία της Ελλάδος δεν τόλμησε να προχωρήσει στον αφορισμό του Νίκου Καζαντζάκη, καθώς ήταν αντίθετος σε κάτι τέτοιο ο οικουμενικός πατριάρχης Αθηναγόρας. Η Εκκλησία της Ελλάδας είναι αυτοκέφαλη και υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο μόνο δογματικά. Επομένως, για τις οποιεσδήποτε ποινές που θα επιβάλλει δε χρειάζεται την έγκριση του Πατριαρχείου. Βέβαια, τελικά δεν αφορίστηκε ο Καζαντζάκης, αλλά η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδας τον καταράστηκε κι εξακολουθεί να είναι καταραμένος. Επίσης, ο Τελευταίος Πειρασμός καταγράφτηκε και στον Κατάλογο των Απαγορευμένων Βιβλίων της Ρωμαικοκαθολικής εκκλησίας, το καταργηθέν πλέον Index Librorum Prohibitorum. Ο Καζαντζάκης απέστειλε τότε τηλεγράφημα στην Επιτροπή του Index με τη φράση του χριστιανού απολογητή Τερτουλλιανού:
(*)«Ad tuum, Domine, tribunal apello», δηλαδή «στο Δικαστήριό σου, Κύριε, κάνω έφεση»
Πολλά κλασικά έργα θεωρήθηκαν σκανδαλώδη την εποχή όπου κυκλοφόρησαν και απαγορεύτηκαν για αρκετά χρόνια. Τις περισσότερες φορές μάλιστα η λογοτεχνική τους αξία αναγνωριζόταν μετά τον θάνατο του δημιουργού τους. Ο «Οδυσσέας» του Τζέιμς Τζόις απαγορεύτηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1918 ως το 1933, με την κατηγορία της προσβολής των ηθών. Χρειάστηκε πολύμηνος αγώνας ομάδας δικηγόρων για να αρθεί η απαγόρευση. Το 1929 απαγορεύτηκε στις ΗΠΑ το έργο του Ζαν - Ζακ Ρουσό, «Εξομολογήσεις», με την αιτιολογία ότι ήταν «επιβλαβής προς τη δημόσια ηθική» τα δε φιλοσοφικά έργα του Ρουσό απαγορεύτηκαν το 1935 στη Ρωσία και μερικά από αυτά παρέμειναν επί δεκαετίες στον Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων της Καθολικής Εκκλησίας. Το αριστούργημα του Ντ. Χ. Λόρενς «Ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλι» αποτέλεσε το αντικείμενο πολλών δικών περί προσβολής των ηθών στη δεκαετία του '60, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Βρετανία, ενώ το «Φάνι Χιλ» του Τζον Κλέλαντ, ένα από τα πρώτα καθαρά πορνογραφικά μυθιστορήματα, ήταν απαγορευμένο για περισσότερα από 200 χρόνια, άλλοτε ατύπως και άλλοτε επισήμως. Το ανώτατο δικαστήριο των ΗΠΑ απάλλαξε το βιβλίο από τις κατηγορίες περί ασεμνου μόλις το 1966.
Ο κατάλογος είναι εξοργιστικά μακρύς και περιέχει βιβλία όπως οι «Ιστορίες του Καντέρμπουρι» του Τσόσερ, το «Δεκαήμερο» του Βοκκάκιου, το «Χίλιες και μία νύχτες της Αραβίας», την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» του Λιούις Κάρολ καθώς και πολλά έργα του Σαίξπηρ. Η τελευταία εικοσαετία
